18.12.2023

Mevzuat Değişikliği

Anayasa Mahkemesi’nin (“AYM”) 01/6/2023 tarih 2022/120 E. ve 2023/107 K. sayılı kararı ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun hükmün açıklanması ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması (“HAGB”) kurumunu düzenleyen 231. maddesinin (5), (6), (7), (8), (9), (10), (11), (12), (13) ve (14) üncü fıkraları iptal edilmiş, kararın resmî gazetede yayınlanmasından başlayarak 1 yıl sonra yürürlüğe gireceği hüküm altına alınmıştır. İptal Kararı 01/08/2023 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanmış olup 01/08/2024 tarihinde yürürlüğe girecektir.

AYM’nin söz konusu iptal kararında özellikle, sanığın HAGB kararı verilmesini kabul etmesiyle yargılamanın istinaf yoluna tabi olmaktan çıkıp itiraz yoluna tabi hale gelmesi ve bu durumda sanığın istinaf yoluna başvurma hakkından feragat etmesi üzerinde durulmuştur. Feragat iradesinin açıklığı, sonuçlarının kişi yönünden makul olarak öngörülebilirliği ve adil yargılanma hakkına ilişkin asgari güvence sağlanması bakımından Anayasa’ya uygunluğu değerlendirilmiştir. Yine mevcut durumda HAGB kurumunun, henüz hakkında kurulmuş bir mahkûmiyet hükmü bulunmayan sanığı mahkûmiyet tehdidinin varlığı karşısında savunmasız duruma soktuğu ve henüz doğmamış olan istinaf kanun yoluna başvuru hakkından peşinen feragat etmeye zorladığı belirtilmiştir. Sanığa, HAGB’yi kabul edip etmediğine dair sorulan sorunun mahkûmiyet hükmünün ardından sorulmasına yönelik de bir usuli güvence olmamasının kanunilik şartına aykırı olduğu, sanığa aşırı bir külfet yüklediği ve ölçülü olmadığı sonucuna ulaşıldığı belirtilmiştir.

Bu hususların yanında; müsadere bakımından infaz zamanının belirsiz olması, HAGB kararının ceza niteliğinde olmayıp kişiyi ceza tehdidi altında bıraktığı, işkence veya kötü muamele gerçekleştirdiği tespit edilen kamu görevlisinin fiillerini cezasız bırakabildiği ve bu suçlar bakımından HAGB’nin uygulanmayacağına dair yasal düzenlemenin bulunmadığı hususlarına değinilmiştir.

Öncelikle HAGB Nedir?

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 231. maddesi uyarınca “Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması”, belirli şartlar halinde mahkeme tarafından verilecek hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilmesidir. Bu halde kurulan hüküm sanık hakkında bir hukukî sonuç doğurmaz. Ancak, HAGB kapsamında, sanığa verilen cezanın sonuç doğurmaması için sanığın 5 yıl içinde kasıtlı olarak suç işlememesi ve yükümlülüklerini yerine getirmesi gerekir.

Değişiklikler Ne Getiriyor?

Değişiklikten önce sanık hakkında HAGB kararının verilebilmesi için;

- yargılama sonunda hükmolunan cezanın iki yıl veya daha az süreli hapis veya adlî para cezası olması,

- sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış bulunması,

- sanığın yeniden suç işlemeyeceği hususunda mahkemece kanaate varılması,

- mağdurun veya kamunun uğradığı zararın tamamen giderilmesi,

- özel kanunlarda HAGB kararı verilemeyeceğine dair düzenleme bulunmaması,

- sanığın HAGB’yi kabul etmesi

şartlarının varlığı aranmaktaydı.

Bu şartların varlığı halinde sanık hakkında HAGB kararı verilebilmekte ve sanık beş yıl süreyle denetime tabi tutulmaktaydı. Beş yıllık denetim süresi içerisinde sanığın kasten suç işlememesi ve yükümlülüklerine uygun davranması halinde de artık kurulan hükmün sanık hakkında bir hukuki sonuç doğurmaması anlamına gelmekteydi.

Anayasa’nın 153. maddesi uyarınca kanunlar, iptale ilişkin verilen kararın Resmî Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Ancak gerekmesi halinde AYM, iptal hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca (Resmî Gazetede yayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçmemek üzere) kararlaştırabilir. Yukarıda bahsi geçen kararın yürürlük tarihi de Resmî Gazetede yayınlanmasından başlamak üzere 1 yıl olarak belirlenmiş, iptal kararının derhal yürürlüğe girmesiyle doğabilecek hukuki boşlukların önüne geçilmek istenmiştir. Hal böyle iken yasa koyucu, AYM’nin iptal kararının yürürlüğe gireceği 01/08/2024 tarihine kadar, konuya ilişkin yeni yasal düzenlemeler getirebilecektir. Henüz yürürlük tarihinden sonrasına ilişkin yayınlanmış resmi bir düzenleme olmamakla birlikte, HAGB uygulamasının tamamen kaldırılması ya da AYM’nin kararında belirtilen belirsizliklere açıklık getirilerek aynı işlevde Anayasa’ya uygun başkaca bir düzenlemenin getirilmesi söz konusu olabilecektir. Bizler de 01/08/2024 tarihine kadarki süreçte düzenlemeleri takip ediyor olacağız.

Mevcut Davaların Durumu Ne Olacak?

Her ne kadar HAGB’ye ilişkin kanun hükümleri Anayasa’ya aykırı bulunmuş olsa da iptal kararı henüz yürürlüğe girmediğinden mevcut kanun hükümleri halen uygulanmaya devam edecektir. Bu durum, söz konusu hükümlerin Anayasa’ya aykırı olduğunun açıkça bilinmesine rağmen mahkemelerce uygulanması anlamına gelecek; kamu nezdinde de söz konusu hükümlerin meşruluğunu yitirmesine neden olacaktır. Bu durumda, yasa koyucunun süreç içerisinde yapacağı düzenlemeler uygulama bakımından önem arz etmekte olup yeni getirilecek düzenlemelerin sanık lehine olması ihtimalinde, her somut olay özelinde incelemek yapılarak 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 7. maddesi uyarınca lehe kanun uygulanması söz konusu olabilecektir. Şu an için yasa koyucunun bir sonraki düzenlemesi öngörülemediğinden ve dolayısıyla lehe/aleyhe değerlendirilmesi yapılamadığından, konu hakkında genel bir çıkarımda bulunmak güçtür. Süreç içerisindeki gelişmeleri ayrıca değerlendiriyor olacağız.